Maneho di condicionan(Neuro)Cognitivo na cas durante COVID-19 crisis

Mi nomber ta Melva Croes-Yánez, Presidente y consehero di Fundacion Alzheimer Aruba.

Ami, mescos cu abo tambe y tur otro hende na Aruba y mundo henter, ta na cas den e crisis mundial, causa pa e Covid-19/Corona Virus. Tur esaki pa nos por yudaproteha nos sernan keri, esnan vulnerabel den noscomunidad, incluso mayoria di nos grandinan, contra e infeccion causa pa e virus aki.

E ultimo 2 siman nos a ricibi hopi yamada di familiarnan, cuidadornan na cas. 

Esaki a pone cu mi a haya ta prudente pa comunica cu comunidad y transmiti algun tips pa con por anda cu diferente situacion cu por presenta nan mes sercafamia/cuidador di e persona cu un of otro forma di deterioro (neuro)cognitivo.

Maske ta trata di un  situacion cu un comienso y un fin, nos mester comprende cu e situacion cu nos ta pasandoden ta uno hopi dificil pa tur hende y especialmente pa esnan di edad avansa y cu mas chens di  core riesgo di contrae un infeccion y desaroya complicacion grave di salud, y/of na circunstancia social, economico offinanciero. 

Cada situacion di aislamento por trece cu ne reaccionemocional, miedo intenso, ansiedad, impotencia, angustia, iritabilidad, rabia, falta di concentracion, problema pa drumi, depression, etc. Esakinan tambepor observa serca hende saludabel den isolacion forsá(instituto) y/of exclusion social y soledad (no ricibibishita) y esnan bou stress continuo. 

Awo, imagina bo mes con dificil lo por ta pa un persona cu un of otro condicion cognitivo, den isolacion…. y riba dje cu cambionan drastico den sucustumber diario (di por ehempel derepente NO por mira su (bisa)nietonan of sernan keri tur dia). Derepente e tiki structura cu e tabatin den su bida a para bira un caos completo.

Mayoria di hende cu un of otro condicion(neuro)cognitivo cu of sin deterioro mayor, tin problema pa comprende kico ta pasa den su alredeor. Pa nan por expresa verbalmente kico of con nan ta sintiof pasando aden tambe ta un reto. 

Hopi di nos ta comparti e situacion actual di kico ta pasando, cu otronan y tambe dilanti di e persona aki. Pero mester realisa cu e persona aki, despues di un rato, por hasta lubida mes di kico ta trata. Na otrobanda sa pasa cu e persona aki lo tende algo of corda un palabra specifico di e combersacion y saca esaki di su contexto y interpreta esaki completamente robes. Esaki por genera inkietud, miedo, angustia, hasta aggression serca dje. P’esey mester limita e informacion cu nos ta comparti cu of dilanti di e persona aki. 

Den prome instancia e persona cu tin un problemacognitivo of ta sufriendo di un of otro forma di trastorno neurocognitivo, ta comprende e idiomacorporal miho cu esun verbal…. Por ehempel, si bo ta drenta of aserca e persona aki cu un mascariya(“mondkapje”) of cu un bril di seguridad bisti, of ta comporta nervioso, spanta… asina tambe e persona akilo experiencia bo y lo actua conforme, hasta den un estado mucho mas eleva di agitacion. E pakico di esakita pasobra e no ta compronde e cambio repentino akicu ta conflictivo cu su punto di referencia. Ecomportacionnan aki tambe por tuma luga ora e persona nota cu su ser(nan) keri di custumberderepente no ta bin bishit’e mas. E por cuminsa sintinan falta y keda puntra pakico nan no ta bin mas, hasta bira preocupa cu algo por a pasa. Atrobe, esaki tambepor causa inkietud, ansiedad y hasta agresion.Comportacionan cu esnan den su alrededor por interpreta eroneamente, sigur ora no sa kico ta ocasionae comportacion ‘foi sla’ aki.  Hasta duna calmante of tambe remedi pa drumi etc cu na su turno lo haci mas malo cu bon.

Un otro  ehempel ta: esun unda tin diferente cuidadorcu lo cambia turno den weekend of anochi. E cuidadorcu ta bay cas pa bolbe anochi of den fin di siman.

Mester confia cu e cuidador ta cuida su mes bon ora e no ta serca e persona cu un di condicionnan aki. Un sugerencia lo por ta pa e cuidadornan keda drumi por lo pronto pa evita cu e switchmento por transmiti e virus COVID-19 serca e persona aki. Teniendo semper na cuenta cu e cuidador tambe por yega e punto di stress halto, di cansansio, etc.

Manera ya menciona un nivel halto di stress tambe por ocasiona, frustracion, eror, problema cu concentracion,etc. serca e cuidador tambe. Pa contra aresta esaki pa e momentonan aki, por pensa riba mas comunicacion(Whatsapp, etc.) cu un miembro di famia di e hendeden bo cuido na cas. Por pensa di organisa e ambientedi tal forma cu chens pa toca musica, wak un bon cine (sin agression) na television hunto, tambe ora e persona ta sosega of drumi. Por pensa tambe di organisa pa e hende bou di bo cuido por comunica via ‘Whatsapp’, ‘Skype’, etc. cu e sernan keri di custumber.

NO hiba e persona aki na cas di e cuidador of sercanietonan, durante e crisis aki. y tene bo mes na e reglanan vigente di ked ana cas. Si e cuidador no por haci e switch di keda na cas di e persona 24/7 ta bon pa opta pa un famia keda e oranan pa e cuidador por descansa … esaki te ora e situacion di crisis akinormalisa. Manera di custumber Fundacion Alzheimer Aruba lo keda informa comunidad di e preocupacionnan cu por reina serca hende cu condicionan (neuro) cognitivo y con anda cu esakinan.Esnan cu ta interesa pa haci un sita telefonico por manda su mensahe riba nos punto di contacto(whatsapp) 592 8416  

Share:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *